Afgetreden ministers en staatssecretarissen 1977-2019

Tussen 1977 en 2019 kent Nederland 15 kabinetten onder 5 minister-presidenten. Van alle beëdigde ministers en staatssecretarissen hebben niet minder dan 38 bewindslieden hun ontslag bij het staatshoofd ingediend. De redenen van het indienen van ontslag kunnen variëren van een gebrek aan vertrouwen in de Tweede Kamer en/of de eigen partij tot aan persoonlijke motieven. Tussen 1977 en 2019 kent Nederland in totaal 15 kabinetten onder de premiers Dries van Agt (CDA), Ruud Lubbers (CDA), Wim Kok (PvdA), Jan Peter Balkenende (CDA) en Mark Rutte (VVD). In die 42 jaar hebben 38 bewindslieden moeten aftreden. De meeste opgestapte bewindslieden zijn van VVD-huize (14), gevolgd door het CDA (9), de PvdA (7), D66 (5) en de LPF (3).
In de artikelen wordt per minister-president in het kort ingegaan op de afgetreden bewindslieden; van CDA-er Roelof Kruisinga in 1978 tot aan VVD-staatssecretaris Mark Harbers in mei 2019.

Ministeriële verantwoordelijkheid

Een minister moet, om goed te kunnen functioneren, het vertrouwen van het parlement hebben. De minister geeft leiding aan een ministerie. Hij of zij is verantwoordelijk voor de werkzaamheden van de ambtenaren op zowel het betreffende departement als voor adviescolleges en dergelijke die onder dat departement vallen. De ministers van alle departementen samen zijn verantwoordelijk voor het optreden van de regering.

Redenen voor het indienen van ontslag

Een minister of staatssecretaris kan om uiteenlopende redenen voortijdig (moeten) opstappen. De meestvoorkomende hebben te maken met:

• harde conclusies van een parlementaire enquêtecommissie;
• het verlies van vertrouwen van de Tweede Kamer en/of van de eigen partij als er te weinig overtuigende resultaten worden geboekt;
• het ontoereikende beleid van een voorganger (als bewindspersoon kun je worden aangesproken op het beleid van je voorganger, de zogeheten ministeriële verantwoordelijkheid);
• het verzwijgen van belangrijke (privé)informatie, het geven van verkeerde informatie aan de (in)formateur, het vermelden van onjuistheden op je cv;
• het hebben van nevenfuncties waardoor belangenverstrengeling kan ontstaan;
• een te ruim declaratiegedrag waardoor de integriteit in opspraak komt.

Aan de andere kant komt het ook voor dat de reden om op te stappen van de bewindspersoon zelf uitgaat, vanwege:

• slechte persoonlijke verhoudingen (conflicten) tussen partijgenoten;
• het niet overweg kunnen met de regelgeving van de Haagse politiek;
• persoonlijke overtuigingen.

Herstel van vertrouwen

Het opstappen van één of meerdere ministers of staatssecretarissen kan het zittende kabinet een flinke deuk opleveren. Daarentegen kan de nieuwe minister 'schoon schip maken' en wordt aan de burger duidelijk gemaakt dat ook de overheid fouten maakt en daarvoor de gevolgen neemt door de eerstverantwoordelijke hiervoor weg te sturen.
De minister kan ook besluiten niet af te treden, maar op te treden. Om dan het algemene vertrouwen te herstellen moet de minister sterk optreden.